Б.Баясгалан: Миний хувьд “Дур булаам” гэдэг ойлголт эр хүн

Энэ хавар Монголын уран зохиолын ертөнц хөл хөдөлгөөн ихтэй байгааг зарим уншигчид маань мэдэж байгаа болов уу. Учир нь хэд хэдэн сонирхолтой монгол зохиолчдын бүтээл болоод орчуулгын шинэ ном хэвлэгдэн, уншигчдын гарт ирээд байна. Тэдний нэг бол “Тагтаа” хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргасан “Дур булаам” өгүүллэгийн антологи. Дэлхийн орчин үеийн зохиолчдын шилдэг бүтээлээс түүвэрлэсэн, чамгүй зузаан энэ ном “Тагтаа”-гийн үнэнч уншигчид болоод уран зохиолынхныг догдлолд автуулсан биз ээ. Шинэ номын сургаар “Тагтаа” хэвлэлийн газрын үүсгэн байгуулагч, орчуулагч, яруу найрагч Б.Баясгалантай “Дур булаам” номынх нь талаар ярилцлаа.

-“Дур булаам” номын уншигчдаас танд сэтгэгдэл хэр их ирж байгаа вэ?

-Ном маань хэвлэгдэж гараад хэдхэн хонож байна. Нилээд зузаан ном учирхүмүүс худалдаж авсан ч уншиж амжаагүй байгаа байх. Миний олон жил нухаж хийсэн ном болохоор гайгүй чанартай антолог гарсан болов уу гэж өөртөө итгэлтэй байгаа.

-“Тагтаа”-гийн номын хавтасны шийдлүүд таалагддаг. “Дур булаам”-ын хавтас ч их сонирхол татаж байна. Хавтасны зурган дээр монгол дээлтэй эрэгтэй хүн байгаа. Нэг талаараа огтоос дур булаам харагдахгүй байгаа боловч нөгөө талаар жинхэнэ дур булаам шийдэл болсон юм болов уу гэж бодогдсон?

-“Дур булаам”-ын хавтасны шийдлийг янз янзаар л туршиж үзсэн. Манай номын дизайныг шийддэг дизайнер бид хоёр ярилцаж байгаад хавтасны зургийг сонгосон. Миний таашаал, дотоод мөн чанартай их авцалдсан шийдэл л дээ. Нөгөө талаар билэгдлийн ч чанартай. Учир нь энэ ном дэлхийн шилдэг өгүүллэгийн антолог. Антолог дотор монгол зохиолчийн бүтээл байхгүй. Тэгсэн хэрнээ монголчуудад уншуулахын тулд орчуулаад, монгол дээлтэй эрийн зургаар дизайнаа шийдсэн нь хэзээ нэгэн цагт монгол хүний бүтээл дэлхийн шилдэг антологийг өнгөлөөд, нүүрлээд явж байх болов уу гэж итгэсэн хэрэг. Мөн “Дур булаам” гэдэг ойлголтыг ихэнх хүмүүс эмэгтэйчүүдэд хамааруулж ойлгон, эрчүүдийн өнцгөөс хардаг. Гэтэл олонхи эмэгтэйчүүдийн хувьд дур булаам гэдэг ойлголт эр хүн шүү дээ. Эр хүн л миний хувьд дур булаам, сайхан. Тэгэхээр дур булаам гэдэг бол эмэгтэйчүүдийн өнцгөөс харахад эрэгтэйлэг ойлголт юм. Агуулгын хувьд энд шинэ үеийн сэдэвтэй, янз бүрийн ойлголтуудыг эвдсэн өгүүллэгүүд олон багтсан. Тийм ч учраас дур булаам гэж номоо нэрлээд, эрэгтэй хүний зургаар чимсэн.

-Таны “Эдгэрэл” номын хавтсан дээр нүдээ үсээрээ халхалсан эмэгтэйн зураг байдаг. “Дур булаам”-ын эрэгтэйн нүд бас харагдахгүй байна. Энэ хоёр ямар нэгэн байдлаар холбоотой юу. Эсвэл санаандгүй ингээд таарчихсан уу?

-Тэрийг яг тэгж давхцуулъя гэж бодоогүй юм байна. Гэхдээ нүд өөрөө өөрийнхөө түүхийг яриад эхэлдэг. “Эдгэрэл” дээр байгаа эмэгтэйн нүд, “Дур булаам”-ын эрийн харц номын хавтас дээр гараад ирвэл шууд л өөрсдийнхөө түүхийг хүүрнээд эхэлнэ. Тийм болохоор тэдний нүдийг дарж байж л ном цэвэр өөрийгөө хүүрнэх боломжтой болсон гэж бодож байна.

-“Дур булаам”-ын орчуулга таниас их хүч хөдөлмөр шаардсан байх. Гэхдээ таны хамгийн их нухсан бүтээл аль нь вэ?

 -Сонголтын хувьд ч, орчуулгын хувьд ч миний хамгийн их хичээж орчуулсан хоёр өгүүллэг бий. Нэг нь Энэтхэг, Английн зохиолч Салман Рушдигийн “Хорвоо ертөнцийн хоргодох орон” гээд эртний хэлээр бичигдсэн, уран тансаг, ёстой л орчуулах нь зүйтэй өгүүллэг байсан. Нөгөөх нь Исмаил Кадарэ гэж Албани улсын зохиолчийн “Цагаан хэрэм” өгүүллэг. Мэдээж Цагаан хэрмийг монголчуудгүйгээр төсөөлөх боломжгүй. Би энэ хоёр өгүүллэгийг монголчууд уншаасай гэж үнэхээр их хүссэн. Монголчуудын тухай, бидний эзэн хаадын тухай өгүүлж байгаа учир сайхан орчуулаад хүргэчих юмсан гэж бодож сонгосон.

GLAMOUR

Хаан банкны урилгаар эмэгтэйчүүдийн бизнес санаачлагыг дэмжих "Glamour" төслийнх нь контентэд Тагтаа Паблишингийн үүсгэн байгуулагчдын хувиар найз, орчуулагч Ж.Тэгшзаяагийн хамтаар өөрсдийн бизнесийн түүх, үзэл бодлоо хуваалцлаа. 

Interview: On the Map

Америкт, Айовагийн их сургуулийн Олон улсын зохиолчдын хөтөлбөрт байхдаа тус хөтөлбөрийн байр Шамбау хауст, Олон улсын зохиолчдын хөтөлбөрйн зохицуулагч, Айовагийн их сургуулийн багш Наташа Дуровиковад өгсөн нэг ийм ярилцлага байна. Айовагийн номын яармагийн үеэр болсон нэг уран зохиолын хэлэлцүүлгэд илтгэгчээр суучихаад шууд бороон дундуур ус туучиж гүйсээр байгаад ирж өгсөн ярилцлага юм. Дуртай номоо авч очих ёстой гэхээс өөр ойлголтгүй гүйж очсон болохоор гэнэтийн асуултуудад жаахан тулгамдсан юм бий. БАс бороонд хамаг будаг нь урсаад нүүр нь гялайгаад гоё болжээ, яахав дурсгалтай. Хөл харуулсан бол усны гуталтай сууж байгаа. :)

ҮЛДЭХ ҮГ ПОДКАСТ: Г.АЮУРЗАНА "СҮНСНИЙХЭЭ ТОМЬЁОГ БЭДРЭХҮЙ"

Гун-Аажавын Аюурзана хэмээх эл эрхэмийн хэргэм цол, хийсэн бүтээснийг нуршин танилцуулах нь илүүц биз ээ. Бид бүгд түүнийг танина, хийсэн бүтээснээр нь. Зохиолчийн шинэхэн роман "Сүнсний томьёо" нэрээр хэвлэгдэн уншигчдынхаа гарт очоод удаагүй байна. Тиймээс бид зохиолчийг подкаст ярилцлагадаа урьж, шинэхэн романых нь талаар ярилцахыг хүслээ. Гэвч бидний яриа шинэ романаас хальж, бусад уран бүтээлийнх нь талаар, уран зохиол, уран бүтээлийн хөдөлмөрийн талаар, монголчуудын туулсан түүх,  ер монгол хүн байхуйн тухай дэлгэр сайхан хөөрөлдөөн болсон юм. Г.Аюурзана зохиолчийн үнэнч уншигчид, шинэ ном бүрийг нь анаж хүлээж байгаад авч уншдаг шүтэн бишрэгчдэд нь сайхан бэлэг болж буйд итгэлтэй байна. Мөнхүү зохиолчийн ярицлагаас гол санаануудыг түүвэрлэн дор текст хэлбэрээр хамтаргав.

---

 "ҮЛДЭХ ҮГ" ПОДКАСТ

1. Монгол үндэстний хуваагдал, хэлмэгдлийн тухай

Колоничлол гэдгийг зөвхөн барууныхан африкт юмуу, америкт л хэрэгжүүлж байсан зүйл гэхшүү ойлголтын дунд бид өссөн. Гэтэл жинхэнэ колоничлол яг хажууд, энүүхэн Буриадуудын түүхэнд ч байжээ гэдгийг мэдрэх их гашуун. Буриадууд өөрсдөө ч үүнийг хүлээн зөвшөөрдөггүй. Монгол үндэстэн үнэхээр хуваагдаж сарнисан, тал талаасаа хазуулж залгиулсан юм байна аа гэдгийг харуулахын тулд “Бөөгийн домог”-оо бичсэн. Гэвч тэгээд орхичих нь хангалттай бус санагдсан. Буриадад л ийм эмгэнэл тохиолджээ гээд орхичих юм бол монгол үндэстний хамгийн том хэсэг яг одоо яаж хазуулж залгиулж буйг үл ойшоогоод орхисон мэт болчихно. Тиймээс залгаад “Шүгдэн”-г бичихээс өөр аргагүй болсон. Тэр зохиолыг бичих нь бараг миний үүрэг юм шиг санагдаж байлаа. Ингээд явахаар хүн хийж буй зүйлдээ бүр автчихдаг юм байна. Энэ хоёрыг биччихээд болчихлоо гэж бодтол Байгаль далайгаас Цагаан хэрэм хүртэлх монголчуудаа биччихсэн юм чинь Алтайгаас Хянган хүртэлх монголчуудынхаа тухай бас бичмээр санагдлаа.

УМАРДЫГ ЗОРЬСОН ТАГТАА

Хэчнээн хүн алсыг зорьж, хэд нь эх орондоо буцаж нисэн ирээд сурсан мэдсэн бүхнээ бусадтай хуваалцаж явааг бид тэр бүр мэдэхгүй. Харин мэдэж буй хүмүүсийн нэг нь миний өмнө сууж байна. Тэр хүн бол “Тагтаа Паблишинг” хэвлэлийн газрын үүсгэн байгуулагчдын нэг, орчуулагч, яруу найрагч Батсуурийн Баясгалан юм. Өмнө нь ярилцлагын ширээний ард хоёр ч удаа учирч байв. Харин энэ удаад дотооддоо явуулж буй үйл ажиллагаа, орчуулсан ном зохиолынх нь талаар гэхээс илүүтэй алс холын АНУ-ын Айовагийн их сургуульд зочилж, монголын уран зохиолыг сурталчилж, өөрөө ч мөн олон зүйлийг сурч мэдэж ирсэн зочны хувиар нь дахин хөөрөлдөхөөр зориглосон минь энэ.

Нобелийн шагналт, Туркийн зохиолч Орхан Памук, Хятадын уран зохиолын гарамгай төлөөллийн нэг Мо Ян, Солонгосын яруу найрагч, зохиолч Хан Кан нарын алдартай олон уран бүтээлчид хамрагдаж байсан Айовагийн их сургуулийн Олон улсын зохиолчдын хөтөлбөрт урлаг, уран зохиолын олон залуу туурвигчид материалаа өгснөөс Б.Баясгалан шалгарсан юм. Уг хөтөлбөрт манай орноос өмнө зохиолч Л.Дашням, зохиолч, соён гэгээрүүлэгч Г.Аюурзана, кино найруулагч С.Бямбаа зэрэг уран бүтээлчид шалгарч ЮНЕСКО-гоос зарласан дэлхийн уран зохиолын хот болсон Айоваг зорин нисэцгээж байжээ. Өдгөө тэдний хийсэн олон сайхан бүтээлийн гэрэлтэй зам мөрөөр залуучууд өөрсдийгөө нээхийг эрмэлзэн хүсэл мөрөөдөл дүүрэн алхаж яваа билээ. Ингээд уншигч таныг ярилцлагадаа урьж байна.

ХОТУУД

-Айовагийн их сургуулийн тэтгэлэгт хөтөлбөрт анх хэрхэн яаж хамрагдсан бэ?

-АНУ-ын Төрийн департмент Айовагийн их сургуулийн олон улсын зохиолчдын хөтөлбөртэй хамтарч ажилладаг. Төрийн департмент өөрсдийн холбоотой ажилладаг бүх улс орны нэр хүндтэй зохиолчид, энэ цагт ид туурвиж бүтээж яваауран бүтээлчдийг Айовад очиж суралцах боломжийг бүрдүүлэхийн сацуу санхүүжилтийг нь бүрэн шийдэж өгдөгөөрөө давуу талтай. Надад 40 гаруй сая төгрөгийн тэтгэлэг олгосон. Өмнө нь Элчин Сайдын Яамнаас шалгаруулалт явуулахдаа ярилцаж байгаад сайн англи хэлтэй, гайгүй нэр хүндтэй хүмүүсээ сонгоод явуулдаг байсан гэсэн. Мөнхүү очсон материалыг нь Айовагийн их сургуулиас шүүж үзээд эцсийн байдлаар шийд гаргана. Манайхаас өмнө нь зохиолч Л.Дашням, Г.Аюурзана болон найруулагч С.Бямбаа нар эл хөтөлбөрт оролцож байсан. Зарим жилд тавигдсан шаардлагыг хангах хүн олдоогүйгээс завсардсан зүйл гарсан байх. Уг асуудлаас болоод элчин сайдын яамнаас энэ жил нээлттэй шалгаруулалт зохион байгуулсан. Заавал зохиолчид гэлтгүй урлагийн төрлөөр бүтээл туурвидаг олон хүмүүс тус шалгаруулалтанд оролцсон байсан. Ингээд би ном журмынх нь дагуу шалгалтанд оролцож, материалаа бүрдүүлж өгч тэнцээд Айовагийн их сургуулийг зорьсон доо.

-Таныг анх Айовад очиход хүмүүс ямар асуултыг хамгийн ихээр тавьж байсан бэ?

-Бид энд өөрсдийгөө “Чингисийн үр сад” гээд л цээжээ дэлдэж омогшдог. Гэтэл “Монголоос ирсэн юм уу, ямар улс вэ, хаана байдаг вэ?” гэж хамгийн их асуусан. Монголын уран зохиол ярих нь бүү хэл ийм улс байдаг юм уу л гэж асуух нь холгүй. /инээв/ Ялангуяа Айова бол Америкийн төв цэгт оршдог, олон үндэсний хүмүүс нэг их холилдоогүй, цагаан арьстнууд давамгайлсан муж юм л даа. Тийм болохоор монгол хүн очсон нь харьцангуй ховор үзэгдэл байсан байх. Мэдээж гурван сарын хугацаанд өөрийнхөө уран бүтээлийг танилцуулж, сурталчлаад эхлэхээр дараа дараагийн яриа руугаа шилжинэ.

-Шалгаруулалтандаа тэнцчихээд Айова руу явахад хүндрэлтэй асуудал тохиолдсон уу?

-Англи хэлээр зорилгын эсээгээ бичиж өгөх, ярилцлаганд орох зэрэг зүйлсийг би өөрөө бэлдэж өгч явуулсан. Айовагоос “Энэ хүн тэнцлээ” гэсэн хариу ирмэгц бусад бичиг баримт, визний асуудлыг Элчин Сайдын Яам өөрөө шийдээд өгчихсөн болохоор ямар нэгэн хүндрэлтэй асуудал гараагүй.

-Хот бүхэн өөрийн хэмнэл, араншинтай байдаг гэдэг шүү дээ. Та тэнд очоод хотынх нь хэмнэлийг мэдэрч чадсан уу?

-Энэ хөтөлбөрийн олзуурхууштай тал нь Америкийн Нэгдсэн Улсыг бүх өнцөгөөс нь харуулж, ойлгуулахыг зорьдог. Тиймдээ ч Чикаго, Вашингтон гэх мэт голлох хотуудаар нь аялсан. Чикаго гэхэд л дэлхийн хөгжлийн оргилыг харуулсан өнөөх тэнгэр баганадсан, хар өнгийн гялалзсан шилэн барилгууд нь эгнэсэн, тэр нүсэр, тансаг байгууламжуудынхаа сүрэнд жирийн хүмүүсийнх нь оршихуй их л дарагдсан хот юм шиг сэтгэгдэл төрүүлсэн. Тэр гялалзсан өндөр барилгуудын урд эгнээд хэвтчихсэн орон гэргүйчүүлийг харахаар гунигтай байсан.

-Дараа нь Сиаттлыг зорьсон уу?

-Тиймээ. Тэнд ч мөн орон гэргүй хүмүүс маш олон тааралдсан. Гэхдээ Сиаттлд “Boeing”, “Microsoft”, “Amazon” цахим худалдааны сайт, “Starbucks” зэрэг дэлхийн хэмжээний дөрвөн том компани байдаг. Энэ дөрвөн компанийн бизнес сайн явж байвал Сиаттл хот төдий чинээ өнгөлөг сайхан байх буюу хэрвээ тэдний нэгийнх нь л бизнес уруудвал хотын эдийн засагт нөлөө нь илт мэдрэгддэг гэх юм билээ. Онгоцоор дээгүүр нь нисэхэд л эргэн тойрон мөнх цаст хайрхануудтай, урдуураа далайтай их сайхан хот харагдаж байсан. Би ч Алтайн өндөр уулсын дунд төрж өссөн, ян сарьдаг, хад асга, нүцгэн уулс хараад учиргүй догдолдог хүн болохоор сэтгэлд их ойрхон санагдсан.

-Сиаттлаас алдартай рок дуучид төрөн гарсан байдаг байх аа?

-Тэгэлгүй яахав. Сиаттл нэг тийм гранж рок хот гэдэг нь мэдрэгдэж байсан. Яагаад гэвэл тэндээс Нирвана, Жими Хэндрикс, Pearl Jam зэрэг олон алдартай хамтлаг, дуучид төрсөн шүү дээ. Гудманд хэвтэж байгаа гуйлгачид нь хүртэл нэг л тийм өөр өнгө төрхтэй, Жими Хендрикс, Курт Кобэйныхаа шивээстэй ч байх шиг. Тэд ягтаа тулж, ядуурч хоосорсондоо тэнд хэвтэж байгаа гэхээс илүүтэй амьдарч буй нийгэмтэйгээ алхаа нийлүүлэхээс цааргалсан, “үзэл санааны гуйлгачид” ч юм шиг харагдана.

5Q Interview: Bayasgalan Batsuuri, IWP Resident

The Writing University conducts is a series of interviews with writers while they are in Iowa City participating in the International Writing Program's fall residency. We sit down with authors to ask about their work, their process and their descriptions of home.

Today we are speaking with Bayasgalan BATSUURI  Баясгалан Батсуурийн, a poet and translator from Mongolia.

1. Do you have a plan or project in mind for your time at the residency? 

I am planning to work on my short story collection. It will be based on my own life experiences and memories mostly, a bit like an autobiography, but I will use a variety of creative methods to fictionalize them as much as possible. I hope Iowa will give me an opportunity to look back into my memories and life in Mongolia from outer perspectives. And, I think the inevitable nostalgia of living in a foreign environment for a while would be very helpful to write such kind of book.  

2. What does your daily practice look like for your writing? Do you have a certain time when you write? Any specific routine? 

I am a night owl, indeed. I am very creative from 9 P.M to 4 A.M. During the daytime, I connect with other people, read books and do researches for my works.  

Б.Баясгалан: Намайг амжилттай яваа эмэгтэй гэж хардаг хүмүүс миний эмзэглэлийг мэдэхгүй

Сэтгүүлч Э.Энхцолмон орчуулагч Г.Акимтай хийсэн ярилцлагынхаа өмнө “Г.Аким гуайн утасны дугаарыг нь эрж олох амархан, харин залгах хэцүү байлаа” гэж бичсэн байсан шиг үнэхээр л орчуулагч, яруу найрагч Б.Баясгалангийн утасны дугаарыг эрж олох амархан, залгахад хэцүү санагдаж байв. Өөрийнхөөрөө уран зохиолын амьдралыг туулж, зөвхөн үзүүрээс нь чимх төдий амталсны хувьд "Уран зохиол" гэх энэ ертөнцөд хамгийн сайн амт оруулагч, жор найруулагч хүмүүсийн нэг гэж түүнийг хүндэлж явдаг учраас тэр биз. 

Ярилцах хүсэлт тавьж, зөвшөөрч, уулзалт товлосон өдөр ирэх хүртэлх цаг хугацаанд ихийн их хүлээлт, догдлол, багахан айдас, бас баяр хөөр төрж байв. Түүнийг бид "Тагтаа паблишинг"-ийн үүсгэн байгуулагч гэдгээс гадна “Цас” роман, “Эдгэрэл” яруу найргийн түүврээр нь илүү сайн мэднэ. Эмэгтэй уран бүтээлчийн дотоод ертөнц, утга зохиол, яруу найргийн талаар хүүрнэсэн сонирхолтой ярилцлагыг хүлээн авна уу!

-Та Орхан Памукийн “Цас” романыг орчуулсан шүү дээ. Бас өчигдөрхөн цас ороод, цастай холбоотой таатай уур амьсгал гудамж талбайг бүрхчихсэн байна. Тиймээс  “Цас” романыг яагаад орчуулах болсон талаарх асуултаар ярилцлагаа эхлэх нь зөв болов уу?

-Уран зохиолоос юу хүсч, хүлээж байна вэ гэдэг улс улсын уншигч болгонд өөр өөр байх шиг байгаа юм. Жишээ нь, барууныхан Туркийн уран зохиолоос юу хүсдэг вэ гэвэл, ислам шашинтай холбоотой зөрчлүүдийг нь сөхсөн байна уу, эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудлыг хөндсөн байна уу гэх мэт өнцгийг илүү олж хараад байдаг. Өөрсдийн туулж яваа асуудал, олж харахыг хүссэн зүйлээ тухайн орныхоо уран зохиолоос нэхэж уншдаг. Гэтэл Монголд ислам шашинтай холбоотой зөрчил тэмцэл, шашны нөлөөгөөр эмэгтэйчүүдийн эрх ашиг боогдсон асуудал бага шүү дээ. Тэгэхээр романы энэ өнцөг нь надад нэг их чухал биш. Би бол арай өөр шалтгаанаар энэ романыг орчуулсан.